W końcu jest gotowa obiecana notka, która – oczywiście w sporym uproszczeniu – przedstawia system prawa stanowego i federalnego, plus co się dzieje jeżeli prawo stanowe jest sprzeczne z prawem federalnym (na przykładzie marihuany, prostytucji i kontroli broni).
Prawo stanowe a prawo federalne
W Stanach Zjednoczonych władza państwowa jest podzielona pomiędzy rząd centralny (federalny) a rządy stanów. Każde z pięćdziesięciu Stanów amerykańskich jest właściwie samowładne, posiadając własną konstytucję, władze stanowe i sądy stanowe (łącznie ze Stanowym Sądem Najwyższym).
Władze Stanów mają bardzo szerokie uprawnienia i ustanawiają prawa między innymi w zakresie zdrowia, szkolnictwa i bezpieczeństwa mieszkańców danego stanu.
Stany mogą przyznać swoim obywatelom szersze prawa niż te, przyznawane przez Konstytucje tak długo, jak nie naruszają one federalnych praw konstytucyjnych.
Teoretycznie, jeżeli prawo stanowe jest sprzeczne z prawem federalnym, należy zastosować prawo federalne. Piszę „teoretycznie” ponieważ w praktyce różnie to wygląda – opiszę to dokładniej na końcu notki.
Uprawnienia obu władz (centralnej i stanowej) pokrywają się w kilku dziedzinach. Obie władze mogą m.in. nakładać podatki, uchwalać przepisy dotyczące ochrony zdrowia, porządku publicznego itd.
Ogólnie rzecz biorąc, w Konstytucji, nie ma „ścisłego podziału” obowiązków i praw między Stanami a rządem federalnym. Oczywiście Konstytucja gwarantuje rolę państwa. Niektóre uprawnienia należą wyłącznie do rządu federalnego, przykładowo takie jak działania wojenne, negocjowania pokoju czy drukowanie pieniędzy.
W razie sporów pomiędzy kompetencjami głos decydujący ma federalny Sąd Najwyższy, który przeważnie opowiada się za wzmocnieniem władzy centralnej.
Dlaczego mamy prawa stanowe?
W momencie tworzenie „unii” Stanów Zjednoczonych w niektórych byłych koloniach (zasadniczo osobnych państwach) istniały już inne dokumenty regulujące podstawowe prawa i wolności obywatelskie. W czasie tworzenia się amerykańskiej państwowości – Konstytucja (a nawet sama wizja państwa) była przedmiotem sporo pomiędzy federalistami a antyfederalistami.
Federaliści pod wodzą Johna Adamsa opowiadali się za silnym rządem centralnym, podczas gdy antyfederaliści, pod wodzą Patricka Henry’ego, żądali gwarancji praw dla jednostek i pewnych suwerenności dla Stanów. W obawie, że Stany nie ratyfikują Konstytucji, federaliści zgodzili się dołączyć tzw Kartę Praw, która zawiera pierwsze 10 poprawek. A właśnie X poprawka do Konstytucji określa prawa Stanów.
Co kiedy prawo stanowe jest sprzeczne z prawem federalnym
Marihuana
Wbrew potocznej opinii taka sytuacja zdarza się dość często. Przykładowo wykorzystanie marihuany do celów medycznych jest legalne w przynajmniej 33 Stanach. Kilka Stanów uchwaliło prawa zezwalające swoim mieszkańcom na posiadanie, uprawę i sprzedaż marihuany również do użytku rekreacyjnego.
Natomiast na poziomie prawa federalnego nie tylko posiadanie, sprzedawanie ale nawet wykorzystanie marihuany do celów medycznych pozostaje nielegalne!
Rząd federalny klasyfikuje marihuanę, wraz z heroiną i kokainą, jako narkotyk o wysokim potencjale wysokim ryzyku i niewielkich korzyściach medycznych.
W wyniku konfliktu między prawem federalnym a stanowym mieszkańcy niektórych Stanów mogą używać marihuany do celów medycznych zgodnie z prawem stanowym, jednocześnie naruszając prawo federalne…
Jak to jest możliwe? Zasadniczo, jeśli prawo federalne i stanowe jest sprzeczne, wtedy, nawet przestrzegając prawa stanowego możesz zostać zatrzymany zgodnie z prawem federalnym. Słowo klucz to „możesz” – władza federalna może ale nie musi podjąć działań w tym zakresie.
Prostytucja
Jeżeli prawo stanowe jest sprzeczne z prawem federalnym, ale nie ma wpływu na bezpieczeństwo narodowe lub stosunki międzynarodowe, władze federalne mogą nie interweniować. Przykładowo w Nevadzie jest legalna prostytucja, co również narusza prawo federalne, ale rząd federalny jak dotąd nie zdecydował się na interwencje. I tak w Nevadzie funkcjonują legalne burdele.
Kontrola broni
Zarówno rządy federalny, jak i Stanowe mają różne przepisy dotyczące kontroli broni. Ze względu na wzrost liczby strzelanin stanowe przepisy dotyczące kontroli broni są często bardziej restrykcyjne niż przepisy federalne. W takich przypadkach zwolennicy praw do broni często twierdzą, że stany przekroczyły zakres swoich praw.
I tak przykładowo, kiedy władze Dystryktu Kolumbii podjęły decyzję całkowicie zabraniającą obywatelom posiadania broni, to sprawa trafiła do Sądu Najwyższego, który orzekł, że to narusza drugą poprawkę do Konstytucji i ta decyzja ma teraz zastosowanie do wszystkich stanów i terytoriów USA.
Covid19 i prawa Stanów
Suwerenność Stanów, zwłaszcza w takiej sytuacji jak teraz kiedy władza centralna nie przejmuje dowodzącej roli, może być bardzo problematyczna. Każde z pięćdziesięciu Stanów amerykańskich osobno podejmuje decyzje o tym, kiedy i jak zacznie odmrażać gospodarkę. Mamy więc paradoksalne sytuacje, kiedy gubernatorzy graniczących za sobą Stanów, mają zupełne inne podejście do kwarantanny czy nakazów zastania w domu.
Niektóre Stany (tak jak Connecticut, Nowy Jork, New Jersey, Rhode Island, Pensylwania i Delaware) tworzą kilkustanowe tymczasowe porozumienia i planują skoordynowane odmrażanie gospodarek.
Inne Stany działają zupełnie w odosobnieniu. A przecież bardzo często zdarza się, że osoby mieszkają w jednym Stanie, pracują w drugim a mają dom jeszcze gdzieś indziej. Oczywiście coronawirus nie przestrzega umownych granic pomiędzy Stanami, także sytuacja jest jeszcze bardziej utrudniona teraz …
